Jedini preostali srpski srednjevekovni dvor smešten na ušću Jezave u Dunav, Smederevska tvrđava, jedna je od najznačajnijih srpskih tvrđava. Svake godine privlači turiste koji žele da upoznaju pravi dvor iz srednjeg veka. To je jedina sačuvana kuća u kojoj je živeo neki srpski vladar – despot Đurađ Branković, po čijem je nalogu i izgrađena u XV veku, a koji je upravo po njoj i nazvan – Smederevac.

Mali grad, koji je bio rezidencija, posebno je utvrđen deo tvrđave, a ujedno je to i poslednji srpski glavni grad. “Padom Smedereva 1459. godine nastupa nekoliko vekova pod Turcima. Prvi vladar je bio despot Stefan Lazarević, sin kneza Lazara, a zatim njegov sestrić Đurađ Branković, koji gradi najveću ravničarsku tvrđavu u Evropi, Smederevsku tvrđavu“, kaže Goran Jovšić, turistički vodič JP “Smederevska tvrđava”.

Na 11 hektara prostora sadašnje tvrđave nalazio se grad Smederevo sa oko 4.500 stanovnika, u vreme kada je u ograđenom delu Pariza živelo 10.000 stanovnika. Srbija je u to vreme imala grad veličine polovine Pariza! Izgradnja Smederevske tvrđave bio je jedan od najvećih građevinskih poduhvata u istoriji srpskog naroda i poslednji pokušaj da se sačuva srpska državnost.

Građani su za mukotrpni rad na izgradnji tvrđave optuživali suprugu despota Đurađa, Jerinu, te su joj zbog toga i nadenuli nadimak – Prokleta Jerina. “Đurađ je često putovao po Evropi, koristio je šest stranih jezika, obilazio je dvorove, sarađivao sa drugim vladarima, tražio je saveznike. Njega niko nije viđao, ostavio je suprugu i njena dva brata (iz plemićke porodice Kantakuzin iz Peloponeza) da nadgledaju radove na tvrđavi. Zato su govorili “prokleti Grci, prokleta Jerina”. Nema službenih beležaka da je Jerina bila surova ličnost, mada legenda tako kaže“, kaže Jovšić.

Turisti Smederevsku tvrđavu posećuju zbog istorijske i kulturne vrednosti. Da bi se sačuvala istorijska važnost i celovitost, uloženi su veliki napori da tvrđava bude restaurirana i konzervirana. U njoj se danas održavaju različiti kulturni događaji, uključujući i festival koji slavi tradiciju vinarstva i voćarstva – nadaleko čuvena “Smederevska jesen”.

Smederevo je jedna od opština koje učestvuju u projektu “EU za kulturno nasleđe i turizam” sa ciljem promocije istočne Srbije kao kulturne i turističke destinacije. U okviru projekta, Smederevo je dobilo bespovratna sredstva za Turistički informativni centar “Smederevske tvrđave”, a brojni mali privrednici koji se bave turizmom dobili su sredstva za poboljšanje turističke ponude i bolju promociju. Zaposleni u turizmu završili su i obuke, organizovane tokom projekta, sa namerom da turistima ponude zanimljive priče i bolje predstave svoj grad i njegovo kulturno i istorijsko nasleđe.

Osim obilaska Smederevske tvrđave, poslednje prestonice srednjevekovne Srbije pre pada pod Osmanlijsko carstvo, ovaj grad turistima nudi različite zanimljive i raznovrsne sadržaje. U blizini tvrđave je Smederevski muzej, ispred koga su izložene fotografije tragičnog događaja smederevske istorije. “Tog 5. juna 1941. godine u eksploziji je poginulo oko 2500 ljudi, četvrtina tadašnjeg stanovništva Smedereva“, kaže Jovšić. Na tom mestu je bila lagerovana municija nemačkih vojnih snaga posle sloma šestoaprilskog bombardovanja Beograda. “Iznenađeni smo da ljudi malo znaju o tom događaju”, kaže on. Ispred muzeja su izložene fotografije koje podsećaju na taj nesrećni slučaj.

Smederevski muzej čuva artefakte iz svih istorijskih faza Smedereva – đulad i mačeve iz srednjeg veka, iz Prvog srpskog ustanka, odakle datira i Karađorđev dud u dvorištu crkve Svetog Đorđa. Taj spomenik prirode ima veliki istorijski značaj: prema narodnom predanju Karađorđe upravo tu vezivao konja tokom boravaka u Smederevu. Zato ovaj dud predstavlja simbol borbe za slobodu i nezavisnost Srbije i mesto je sećanja na teške i slavne dane srpske istorije. Zbog svoje starosti i istorijskog značaja, zaštićen je kao spomenik prirode. 

“U vreme izgradnje, crkva Svetog Đorđa bila je druga po veličini crkva u Srbiji. U njoj su neverovatne freske Andreja Bicenka koje još mogu samo da se vide u crkvi ‘Ružica’ na Kalemegdanu. Bicenko je bio ruski slikar nije se bavio ikonopisom, ali je u potrazi za poslom, posle Oktobarske revolucije došao u Srbiju, oslikao ovu crkvu 1922. godine i crkvu Ružica na Kalemegdanu i otišao u Kanadu”, kaže Jovšić.

O Smederevu kao trgovačkom gradu u vreme Obrenovića, svedoči njihova vila, “Zlatni breg”. Izgrađena u drugoj polovini XIX veka kao letnja rezidencija za članove kraljevske porodice. Primer je stila arhitekture tog perioda, sa elementima klasicizma i romantizma, sa prostranim vrtovima i parkovima koji su bili deo kraljevskog imanja. Tu su se održavali važni događaji i društvena okupljanja. “Zlatni breg” danas je zaštićeno kulturno dobro i koristi se za različite kulturne manifestacije. Renovirana je kako bi se očuvala njena istorijska i arhitektonska vrednost, jer je važan deo kulturnog nasleđa i simbol prošlih vremena.

Turistima vodiči pokazuju i spomenike palim borcima iz Prvog svetskog rata, kao i spomenik Dositeju Obradoviću. Crkva Uspenja presvete bogorodice je iz XV veka i svojim freskama otkriva da je Đurađ Branković u to vreme imao dvorskog kompozitora i dvorske muzičare – što potvrđuje freska “Smederevski muzičari”, čiji se fragment nalazi na portalu Muzičke škole u tom gradu.

Smederevo je danas moderan i savremen grad sa bogatom vinskom istorijom i širokom ponudom. U centru grada sada je takozvani “Vinski grad” – kućice u obliku bačvi (ili bačve u obliku kućica) u kojima mali poljoprivredni proizvođači izlažu svoja čuvena – smederevska vina.